. 1Աբեղայական վկայագիրը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Հոգեւորականի ուղին 12-ամյա Սողոմոն Սողոմոնյանի առաջ բացվում է 1881թ.-ին։ Գեւորգ վարդապետ Դերձակյանը Գեւորգ Դ Կաթողիկոսի կարգադրությամբ Քյոթահիայից իր հետ ճեմարանի ապագա սան է բերում: Որբ Սողոմոնը, որ հայերեն չգիտեր, Կաթողիկոսի խոսքից ոչինչ չի հասկանում: Հիասթափված Կաթողիկոսը պատրաստվում է նրան հետ ուղարկել, երբ տղան ասում է, որ եկել է սովորելու ու սկսում է իր հրաշալի ձայնով երգել «Լույս Զվարթ»-ը: Կաթողիկոսը չի կարողանում զսպել արցունքները:

Գեւորգյան ճեմարանն ավարտելուց եւ սարկավագ ձեռնադրվելուց հետո Սողոմոնը աբեղա է դառնում 1894թ.-ին: Սողոմոն Սողոմոնյանը օծվում է 7-րդ դարի նշանավոր բանաստեղծ, շարականների հեղինակ Կոմիտաս կաթողիկոսի անունով: Մեկ տարի անց Կոմիտասը վարդապետական աստիճան է ստանում:

2. Բեռլինի համալսարանի եւ կոնսերվատորիայի վկայականները

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

1896-99թթ.Կոմիտասը սովորել է Բեռլինի Ֆրիդրիխ Վիլհելմի անվան համալսարանում: Այստեղ Վարդապետն ուսումնասիրել է ներդաշնակագիտություն, կոմպոզիցիա, մշակել է ձայնը:

Այս տարիներին Կոմիտասը սովորել է նաեւ Ռիխարդ Շմիդտի մասնավոր կոնսերվատորիայում՝ Ալեքսանդր Մանթաշյանի մեկենասությամբ: Վկայականը Շմիդտի կնիքով եւ ստորագրությամբ է: Փաստում է այն մասին, որ Կոմիտասն ավարտել է տեսական եւ գործնական ամբողջ դասընթացը: Այս հայտնի երաժշտանոցը նոբելյան 30 մրցանակակիր է տվել:

3. Գերմաներենով եւ թուրքերենով խմբերգերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Գերմաներենով գրված խմբերգը Աստվածաշնչյան «Առ գետս բաբելացվոց» սաղմոսի հիման վրա է: Սա Կոմիտասի դիպլոմային աշխատանքն է եղել եւ գրվել է 1899թ.-ին: Նա ստեղծագործելիս հատուկ ուշադրություն է դարձրել լեզվի շեշտադրության, ռիթմի վրա: 

Թուրքերենով խմբերգը կոչվում է «Ես երկաթ եմ»: Կոմիտասը կապ է ունեցել թուրք մտավորականների հետ, մասնավոր դասեր է տվել նրանց: Այս մտավորականներից մեկն էլ Մեհմեդ Էմինն էր, ում ստեղծագործության հիման վրա էլ գրվել է խմբերգը:

Մեհմեդ Էմինը հետագայում մեծ դերակատարություն է ունեցել Կոմիտասի՝ աքսորից վերադարձման հարցում, երբ 1915թ.ապրիլի Օսմանյան կառավարությունը 600 հայ մտավորականների աքսորեց Անատոլիայի խորքերը: Կոմիտասի հռչակը նպաստում է, որպեսզի գրեթե երկու շաբաթ անց, ազդեցիկ մարդկանց գրած նամակների շնորհիվ նրան հետ վերադարձնեն: Այդ ընթացքում Կոմիտասը տեսել էր, թե ինչպես են թուրքերը գազանաբար սպանում հայերին, ինչն էլ անհետեւանք չի մնում Կոմիտասի ներաշխարհի վրա, եւ Վարդապետը դառնում է ինքնամփոփ: Դա առիթ տվեց կարծելու, որ նա խելագարվել է: 

4. Գորգը, սափորն ու Թերլեմեզյանի կտավը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Գորգը եղել է դեռ Կոմիտասի ծննդից շատ առաջ: Այն Կոմիտասի մայրը՝ Թագուհին է հայրական տնից օժիտ բերել: Կոմիտասը մորը կորցրել է, երբ ընդամենը 6 ամսական էր:

Սափորը խորհրդանշում է Կոմիտասի ծննդավայրը՝ Քյոթահիան: Սափորի պատրաստման այս եղանակը Նախիջեւանի Գողթն գավառի Ցղնա գյուղից իրենց հետ բերել են Կոմիտասի նախնիները:

Սափորի հետ կապված մի պատմություն կա, համաձայն որի՝ 1881թ.-ին Գեւորգ վարդապետ Դերձակյանի հետ Էջմիածին գնալու ճանապարհին կանգ են առնում Էսքեշեհիրում՝ Թորոս Ավդալյանի տանը: Ավդալյանը խնդրում է թույլ տալ, որպեսզի ինքը հոգա Սողոմոնի ճանապարհածախսը: 1913թ. Կոմիտասը կրկին Էսքեշեհիրում էր. այցելում է Ավդալյանին եւ, որպես երախտիքի նշան, նրան է նվիրում սափորը: Ավդալյանն էլ Կոմիտասին խնդրում է, որ այն փոխանցի Փարիզում ապրող իր որդուն՝ Հովնաթանին: Սափորը Փարիզից հասնում է Գրականության եւ արվեստի թանգարան, այնտեղից էլ Կոմիտասի անվան թանգարան-ինստիտուտ:

Փանոս Թերլեմեզյանի արած կտավում Կոմիտասը նստած է մոր գորգի վրա, կողքին սափորն է դրված: Կոմիտասը նկարում ընթերցում է: Այս աշխատանքն արվել է 1913թ.-ին: Երկու ընկեր՝ Կոմիտասն ու Թերլեմեզյանը Կոմիտասի ծննդավայրում՝ Քյոթահիա գյուղում էին եւ մնում էին վարձած վրանում: Այստեղ Կոմիտասը թուրքական երգեր էր նոտագրում: Կարծիք կա, որ սա այն եզակի նկարներից է, որի համար Կոմիտասը բնորդ է եղել:

5. Սրինգները

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Եղեգնից, մետաղից եւ ծիրանի փայտից սրինգները պատկանել են Կոմիտաս վարդապետին: Փարիզում դասախոսության ժամանակ այս սրինգներից մեկով է Կոմիտասը նվագում, որի ընթացքում ողջ լսարանը քարանում է: Ոչ ոք չի ծափահարում, եւ Կոմիտասն էլ կարծում է, որ ելույթն անհաջող է ստացվել: Քիչ անց դահլիճը թնդում է ծափահարություններից, որից հետո  ֆրանսիացի նշանավոր երգահան, երաժշտական քննադատ Կլոդ Դեբյուսին հուզված մոտենում է Կոմիտասին, ծունկի գալիս, համբուրում հագուստի քղանցքն ու ասում. «Խոնարհվում եմ Ձեր երաժշտական հանճարի առջեւ»:

«Եթե Կոմիտասը գրեր միայն «Անտունին», այդ էլ բավական կլիներ նրան խոշոր արվեստագետ համարելու»,- ասել է Կլոդ Դեբյուսին:

6. Արծաթյա գրչակալն ու բանահավաքչական տետրերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Բյուրեղապակյա թանաքամանով արծաթյա գրչակալը Կոմիտասին նվիրել են երկրպագուները՝ 1908թ. Բաքվում համերգներից մեկի ժամանակ: Գրչամանի վրա գրված է. «Հայ ժողովրդական երգերին հոգի տվող խոսուն երաժշտագետ Հայր Կոմիտասի վարդապետին՝ նրա գեղարվեստական տաղանդը գնահատողներից»:

Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտին իրը նվիրաբերել է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ն՝ թանգարանի բացման ժամանակ: Սա թանգարանին առաջին նվիրատվությունն է: 

Թանգարան-ինստիտուտում պահվում են կոմպոզիտորի բանահավաքչական տետրերը: Դրանց վրա առաջին հայացքից օտար լեզվով գրված տառեր են: Շատերն են հարցնում՝ արաբերե՞ն է, պարսկերե՞ն: Իրականում դա հայկական նոր նոտագրությունն է՝ Լիմոնճյան սիստեմը: Այն ստեղծել է Համբարձում Լիմոնճյանը՝ 1813թ.-ին: Ընկերներից մեկը Կոմիտասին հարցնում է, թե ինչու է հայկական նոտագրությունն օգտագործում, չէ՞ որ Եվրոպայում է սովորել, գիտե եվրոպական նոտագրությունը: Կոմիտասը պատասխանում է, որ հայկականն ավելի պրակտիկ է ու հեշտ կիրառելի:

7. Նամակը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Նամակը Կոմիտասը 1906թ. գրել է երգչուհի, դաշնակահարուհի Մարգարիտ Բաբայանին: Նրա ընտանիքին վարդապետը ծանոթ է եղել դեռեւս Թիֆլիսում՝ Մակար Եկմալյանի մոտ մասնավոր դասեր առնելու ժամանակներից:

Մարգարիտ Բաբայանին ուղղված բազմաթիվ նամակներից այս մեկն ամփոփում է Կոմիտասի հուզումներն ու ապրումները, մտորումները: Այս նամակի միջոցով բացահայտվում է Կոմիտաս բանաստեղծը եւ գծանկարիչը: Նամակում խոսքն ավելի պատկերավոր դարձնելու  համար Վարդապետը Մարգարիտին է նվիրում իր գրած «Պստիկ Մոծակ» բանաստեղծությունը: Նամակի վերջում Կոմիտասը գծանկար է արել, որում մի քանի դեմքեր են: Ասում են, որ ընդհանուր նկարում Կոմիտասը մոծակ է պատկերել:

Նամակում Վարդապետը գրել է. «Ներսս կկարդաք ներսի թղթերի մեջ, դուրսս՝ դրսի»:

8. Դաշնամուրը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Կոմիտասի համերգային դաշնամուրը 1907թ.-ին նվիրել է Ալեքսանդր Մանթաշյանը: Նախքան այս դաշնամուրն ունենալը, Կոմիտասը մեկ այլ փոքրիկ գործիքով էր աշխատում՝ ֆիզհարմոնով, որն ավելի սահմանափակ հնարավորություններ ուներ: Երբ տեսնում է դաշնամուրի մուտքը բնակարան, նա մեծ ուրախություն է ապրում: Հետագայում Մարգարիտ Բաբայանին գրված նամակում Կոմիտասը հայտնում է իր հուզմունքը՝ ասելով. «Վերջապես ես էլ մարդահաշիվ եմ, ես էլ հնարավորություն ունեմ աշխատելու եւ աշխատելու»: 

9. Ճաշացանկը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

1911 թ. հուլիսի 4-ին Ալեքսանդրիայում համերգային ծրագրի ավարտից հետո Կազինո Շատբիում (ճաշացանկի վրա գրված է «Շաթպի») Կոմիտասի պատվին հրաժեշտի ընթրիք է մատուցվում: Ընթրիքի ճաշացանկն առանձնանում է նրանով, որ մատուցվող ուտեստներն այնպես են գրված, որ Կոմիտաս վարդապետի անունով աքրոստիկոս է ստացվում: Ամեն մի ուտեստ ընտրված է մի բնակավայրից:

10. «Հայր մեր»-ը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Սեփական ժողովրդի կոտորածը տեսած Կոմիտաս վարդապետը «Հայր մեր»-ը գրել է 1915թ.-ին: Ընդունված է կարծել, որ սա նրա վերջին ստեղծագործություններից մեկն է: Շատ խորհրդանշական է, որ նա սա գրել է մանուկների համար ու նվիրել բոլոր այն երեխաներին, որոնք Հայոց ցեղասպանության անմեղ զոհ են դարձել:

Բառակապակցության  իմաստն  արտահայտիր  մեկ  բառով:

Թագավորական աթոռ-գահ
քաղաքամերձ բնակավայր-արվարձան
վատ լուր հաղորդող-գուժկան
ձիերի խումբ-երամակ
հաճելի հոտ-բույր
կովերի խումբ- նախիր
ձկների խումբ- նքողակ
մեղուների խումբ-պարս

2.Փակագծերում  տրվածներից  ընտրիր  փոխաբերական  իմաստ  ունեցող  բառը;
Բնակատեղին  հետզհետե  ընկղմվեց , գիշերային, ամենակուլ)  խավարի մեջ:
Ձորի վրա ծիծեռնակի  (կիսաքանդ, տխուր, թափուր) բույնն էր  կախվել  անպաշտպան:
(Տխու ր, խպոտ, ամպամած) երկնքից  անձրևն  էր   մաղում շիկացած  հողին:
Դու եկար սպիտակ շորերով, երբ (ձմռան, ցուրտ, վշտահար) երեկոն էր  իմ սրտում:
Կանաչների  միջով  հևասպառ  հոսում  էր (լեռնային, վրդովված, վճիտ)  գետակը:

3. Երկու շարքից առանձնացնել դարձվածքն  ու նրա բացատրությունը:
1. Ականջին օղ անել,-լսել  ահը սիրտն ընկնել-վախենալ,  անվանը մուր քսել,-ստորոցնել   անդանակ մորթել,-տանջել  առյուծ կտրել,-քաջ լինել   բռունցք  թափ-  տալ-սպառնալ,  արձան կտրել,-քարանալ, բախտը  ժպտալ, հաջովել, բառերը  քամուն  տալ, բերանը  բաց  մնալ-հիանալ
2. Շատախոսել,  հաջողվել,  տանջել,  մտապահել,  հիանալ,  քարանալ,  սպառնալ,  երկյուղել,  խիզախանալ,  անարգել: 

Տրված  բարդ  բառերի  առաջին  բաղադրիչները  փոխելով՝ ստացիր  նոր  բառեր:
Բարձրագագաթ —սրագագատ
քաղցրաձայն —բաղաձայն
սահադաշտ-մարզադաշտ
օրագիր-ամսագիր
ցատկահարթակ-բեմահարթակ
գինետուն-հացատուն
գործընկեր-դասընկեր

Բառարանի օգնությամբ գտնել տրված բառերի հոմանիշ և հականիշ մեկական բառ։

Եռանդուն -խանդավառ,-պասիվ

Աղքատ-ունեևոր, լպուստ

Կառուցել – խորտակել,

Իմաստուն -խոհեմ, անմիտ

Համեստ-Պարկեշտ, հպարտ

Գովել-ջատագովել,ծաղրել

Մեծ-հսկա, փոքր,

Լուսավոր-խավար,

Տխուր -ուրախ

Դատարկ -լեցուն, փուչ

Հանգիստ-աշխույժ

Հարձակվել -գրոհել, նահանգջել

Գեղեցիկ-տգեղ

ԼՈՒՐ-ԴԱ-ԼՈՒՐ(Քրդական պոեմ)

Այնտեղ, Սև-ջրի չքնաղ եզերքներին էր, որ ապրում էր Հասոն։

Երկրի սիրուն և քաջ պատանին էր նա։ Ոչ մի մարդ նրան չէր կարող զինաթափ անել։ Ավազակը սիրտ չուներ նրա հոտի շուրջը ման գալ և ոչ իսկ գայլը ոչխարի կողքին քարշ գալ։ Հասոն որքան բարի էր դեպի լավը, այնքան էլ անգութ էր դեպի չարը։

Սիրուն էր Հասոն, նոր ծագող արևի պես չքնաղ։ Երկրի աղջիկների խելքը գնում էր նրան տեսնելիս։ Հապա նրա նվագե՞լը։ Նրա սրնգից հանած ձայները կարելի էր, որ հրեշտակները ունենային այնքան գրավիչ, այնքան սիրահույզ։ Ձայներ, որոնք հոսում էին մելամաղձիկ, քչքչում էին որպես հեզիկ վտակ, դայլայլում որպես սիրահար սոխակ։

Մարդ թե անասուն, այդ ձայնը լսելիս, ակամա մոտ էր զալիս, քարանում և աշխատում էր չկորցնել ո՛չ մի խազը, ո՛չ մի գեղզեղանքը։

Նստում էր Հասոն ժայռերի գլխին, աչքերը ուղղած լա՜յն հորիզոնին, Սև-ջուրը գալարապտույտ ոտքերի տակին, զղզղուն զեփյուռը խաղում ճակատին։

Եվ նա նվագում էր։

Պետք էր տեսնել, թե ինչպե՜ս ոչխարներն այն անմիտ՝ մոռացել էին ուտելը, մոտ էին գալիս։Հասոն քարերն էր դողացնում, Սև-ջրի ալիքները հուզում,[ էջ ]բնությունն էր քարացնում, զեփյուռին ողբացնում, ամեն ինչ շարժում, հրեշտակների նախանձը գրգռում։

Այդպես էր Հասոն։

Էլ ինչպես ոչխարները չհնազանդեին նրա երգի ձայնին։

Ինքը չէր շարժվում, ոչխարներին նվագով կանչում էր մոտը։

Արածացնելու համար «Բերիկը», ջրելու համար «Խոզաթը» և հեզ անասուններին շուրջը ժողովելու համար՝ ածում էր «Ոչխարի կոչը»։

Ոչխարները լսելուն պես թողնում էին ամեն ինչ, անցնում ամեն բան, գալիս Հասոյի շուրջը հավաքվում։

Ապրում էր Հասոն այդպես երջանիկ, հեռու մարդկանցից, բնության գրկում, լեռների կրծքին։ Երջանիկ Էր նա որպես մի իշխան, սիրված իր հոտից, նվիրված իր երգերին։―――――――――――

Բայց մի օր Հասոն տեսավ աղայի միակ աղջկան։ Տեսավ ու սիրեց։

Սիրուն էր Զալխեն։ Կախարդիչ՝ աչքերը, սալվի էր բոյը, կամար՝ ունքերը, գողտրիկ՝ թշերը։

Զալխեն էլ տեսավ Հասոյին, Զալխեն էլ սիրեց Հասոյին։ Տխրեց խիստ Հասոն։ Կորցրեց աշխուժություն, կորցրեց զվարթություն։ Օրերով պտույտ էր գործում պալատի շուրջը, մինչև իսկ եթե ոչխարն այնտեղ ուտելու խոտ չգտներ։ Աչքը աշտարակին, նվագում էր տխրագին․ սիրտը սրնգի մեջ դնում ու արտասվում։

Զալխեն էլ տանջվում էր։ Թաքնված վարագույրի ետևում, աչքը Հասոյից չէր հեռացնում, ոչ էլ ականջը՝ նրա նվագից։ Ոչ ուտում էր և ոչ էլ խմում, տանջվում էր միայն։

Երկուսն էլ գիտեին, որ շատ հեռու են միմյանցից, որ աղայի աղջիկը հովվի կին չի լինիլ։

Բայց սերը աստուծո կրակն է, շատ զորեղ կրակ։ Նա կտրում, անցնում է ամեն հեռավորություն, թափանցում է ամեն խորություն։Սերը ոչ հեռավորություն է ճանաչում, ոչ էլ խտրություն։[ էջ ]Հեռատես էր աղան ու խիստ խորամանկ։ Շուտով նկատեց Հասոյի սերը։ Բարկացավ, կատաղեց, ուզեց սպանել հանդուգն հովվին․ բայց խոհեմ էր, չուզեց իր տան անունը կոտրել հավիտյան և մի հովվի արյունը մտնել ընդունայն։

Բայց ի՞նչ կասեին, եթե իմանային, որ մի չոբան նրա աղջկա ետևիցն է ընկել։ Պետք էր Հասոյին հեռացնել․ հեռացնել ինքնակամ, զոհ խորամանկության։ Պետք էր այնպես մի խաղ սարքել, որ Հասոն ինքը թողներ հեռանար և մեկ էլ այդ կողմերը չվերադառնար։

Մտածեց աղան երկար, մտածեց ու գտավ հնարք։

Մարդ ուղարկեց, կանչեց Հասոյին և ասաց նրան․

— Գիտեմ, Հասո,— ասաց չար աղան,— գիտեմ, որ սիրում ես դու իմ աղջկան։ Քաջ տղա ես ինքդ, լսել եմ, լավ էլ ածում ես սրինգ։ Աղջիկս քեզ կտամ, միայն կդնեմ մի պայման։

Լսել եմ, որ ոչխարները քեզ հնազանդում են և սրինգիդ ձայնից գրավված քեզ մոտ գալիս են։

Գետնից մինչև այդ բարձր աշտարակը տեսնո՞ւմ ես, նրան դնել կտամ փայտյա սանդուխքը․ դու կնստես այնտեղ, բարձրում, ոչխարները կժողովվեն ցածրում։ Ահա պայմանը։ Եթե դու բարձրից, սրինգդ հնչեցնելով, կարողացար ոչխարներին սանդուխքի վրայով քեզ մոտ վեր հանել, այն ժամանակ աղջիկս քեզ հալալ, առ ու վայելիր։

Ապա թե ոչ, խայտառակ եղիր, ինչ ունիս չունիս հավաքիր և քանի շուտ է, այս կողմերից հեռացիր։ Մի հովիվ աղայի փեսա չի լինիլ, այդ էլ խելքիցդ հանիր։

Հասոն ժպտաց, խոր գլուխ տվեց.

— Տեր ես, աղա,— ասաց.— ասածիդ համաձայն եմ։Եվ շինել տվեց աղան փայտյա սանդուխքը։ Իննսունևինն աստիճան ուներ նա։ Հասոյից ծածուկ կոտրեց նրա մեջտեղի մի աստիճանը, կոտրածը նույն կերպով դրեց իր տեղը այնպես, որ ոչինչ չէր երևում, բայց մի թույլ սեղմումն հերիք կլիներ փայտը ձգելու և մի աստիճանից դեպի մյուսը, մի գազաչափ տեղ բաց թողնելու։ Այսպիսով էլ ոչխարների անցնելը անհնար դարձնելու։[ էջ ]

Օ, չա՛ր էր աղան․ հպարտ էր, հպա՜րտ։

Այդ խայտառակությունը արեց չար աղան։ Հասոյին աշտարակի ծայրը հանեց, Զալխեին՝ պատշգամբի վրա, ասաց հովվին.

― Ահա Զալխեն, խրախուսվիր, հալալ է քեզ նա, թե ասածս արիր։

Զալխեն տեսավ Հասոյին, ժպտեց նրան, կարմրեց և նշան արավ։ Իմացավ հովիվը, որ Զալխեն էլ սիրում էր իրեն։ Սիրտն ուրախությունով լցվեց։ Առավ սրինգը, բերնին դրեց, քոլոզը ծռեց, նվագն սկսեց։

Թնդաց սար ու ձոր, շարժվեցին ծառեր, դողացին քարեր։ Հուզվեց չար աղան, խելահեղ՝ Զալխեն․ քիչ մնաց թռներ ու ցած գնար, ոչխարի պես ընկներ Հասոյի ոտքերը։

Շարժվեցին ոչխարները, մոտեցան սանդուխքին ու սկսեցին միմյանց ետևից բարձրանալ աշտարակն ի վեր։―――――――――

— Լո՛, լո՛, լո՛, Սև-ջրի չոբան, սար ու ձոր մղկտացնող ջիվան, գագան մեղմացնող, քար ու ծառ հուզող չոբան։ Ինչո՞ւ հիմարի պես հավատացիր աղային, ինչո՞ւ բարձրացար ծայրն աշտարակի։ Ջուր դառնայիր մորդ փորում, Հասո։

Երանի չմտնեիր այս աշխարհը, որ լի է աղաներով։ Երանի չտեսնեիր արևի փայլը, որ քեզ այրեց, խորովեց, Սև-ջրի ալիքները, որ քեզ տրորեց, շամբի օրորվելը, որ քեզ կախարդեց։

Լո՛, լո՛, լո՛… Մի՞թե քուրդն այնքան անազնիվ եղավ, որ սերը ծաղրեց։ Մի՞թե նրա խիղճը կորավ, աստվածը մոռացավ։ Խեղճ Հասոյին ինչո՞ւ շեյթանի բաժին արավ, աշխարհը լաց ու սուգի մեջ դրավ… Լո՛, լո՛…――――――――――Հա՛ բարձրանամ էին ոչխարները, հրում միմյանց․ սրնգի ձայնիցը դյութված՝ մոռանում էին տակի անդունդը։ Աչքերը Հասոյին ուղղած՝ բարձրանում էին։ Աշխարհը զմայլած դիտում Էր։ Չար աղան քար էր կտրել, Զալխեն մինչև կես մեջքը կռացել, ձեռքերը Հասոյին պարզել՝ գոչում էր․[ էջ ]

― Ես քոնն եմ, Հասո՛, քոնը հավիտյան։ Ես քեզ սիրում եմ․ այնքա՜ն եմ սիրում, որքան չէր սիրում Լեյլան Մեջլունին։ Ես քեզ սիրում եմ․ այնքա՜ն եմ սիրում, որքան չի սիրում թիթեռը ճրագին, սոխակը վարդին, աշխարհն արևին և բույսը հողին։

Դու ես իմ ճրագը, դու ես իմ վարդը, դու իմ արևն ու դու իմ հողը…

Լսում էր Հասոն, սիրտը խշխշում։ Ածում էր, ածում, նվագն ուժովցնում։――――――――――

Հասավ ների^[1] այծը կոտրած աստիճանին, զգաց, որ մահը աչքի առաջն է, բայց դյութված էր, ոտքը դրեց փայտի վրա։

Շարժվեց փայտը, լսվեց մի մայուն և սիրուն ներին պտույտ գործելով օդի մեջ գնաց ջախջախվելու անդունդի քարերի վրա։

Մղկտաց Հասոն։— Հեյ վա՜խ, իմ սիրո՛ւն ների,— կանչեց սրտաբուխ, բայց աչքը երբ Զալխեին ընկավ, մոռցավ ներիին։ Սրինգը դրեց բերանին և սկսեց ածել։

Ոչխարները տեսան ներիի վիճակը, կանգ առան, մտածեցին ետ գնալ, բայց դյութված էին, առաջ գնացին։

Փորձեց առաջին ոչխարը, ետ-ետ քաշվեց, առջևի ոտքերը բարձրացրեց և ուզեց թռնել։ Մի մայուն արձակեց և գնաց այծի ետևից։

— Վա՜խ, վա՜խ, իմ անմե՛ղ ոչխար,— մղկտաց Հասոն։

Նայեց Զալխեին, մոռցավ ոչխարին, ուժ տվավ նվագին։

— Փորձեց երկրորդ ոչխարը․ մինչև իսկ թռավ, բայց կպավ աստիճանին, մի պտույտ գործեց, խղճուկ կերպով մայեց և գնաց դեպի խոր անդունդը։

— Թռե՚ք, անցե՛ք, իմ սիրուն ոչխարներ,― երգում էր Հասոն.― թռեք, իմ թավամազ գառնուկներ, եկե՛ք ձեր տիրոջ մոտ։Ոչխարները էլ չէին շարժվում, ետ-ետ էին գնում։[ էջ ]

Կատաղեց Հասոն, բացվածքը չէր տեսնում։ Որքան սեր ուներ ու զգացմունք, ներշնչեց սրնգին, գեղգեղանքներով քարացրեց բնությանը… բայց ոչխարները ետ-ետ էին գնում։

Ամաչեց աղան իր գործից, կիսամեռ եղավ Զալխեն հուսահատությունից։

Փոխեց Հասոն եղանակը։

Այժմ ինքն էլ չգիտեր ինչ էր նվագածը։

Դադրել էր քամին, կանգնել էր ջուրը, լռել ամեն ինչ։

Ո՞վ չի լսել «Լար-դա-լուր»-ը, որին չի դիմանալ ոչ մի քար սիրտ։ Որին լսելով, կթրթռա սիրող սիրտը, կմարի։ Որին լսելով, կգժվի սիրող աղջիկը․ կգժվի և դեպի սիրածը կսլանա։

Սքանչելի էր նա, երգերի փառքն է նա։

Հրեշտակների մրմունջը, Հասոյի հոգին է նա։――――――――――――

Շարժվեցին ոչխարները, գլորվեցին շատերը։

Շարժվեց և Հասոն, կռացավ, տեսավ բացվածքը։

Հասկացավ ամեն ինչ, նայեց աղային։

Զգաց, որ Զալխեն կորած էր իր համար, ինքն էլ աշխարհի համար։

Շարժվեց Զալխեն էլ, նայեց աղային, նայեց Հասոյին։

Զգաց, որ Հասոն կորել էր իր համար, ինքն էլ աշխարհի համար։

Եվ լռեց ամեն ինչ…

«Լուր-դա-լուր»-ը դադարեց, նրա խաղի վերջին թրթռումը գնաց մեռնելու օդի մեջ…

Հետո… լսվեց մի ճիչ։

Ու երկու մարմիններ արագ պտույտ գործելով օդի մեջ, գնացին միասին ջախջախվելու անդունդի խորքում… և միմյանց գրկում։Հասոն ու Զալխեն էին դրանք