Մակբայներ կոչվում են այն բառերը, որոնք ցույց են տալիս գործողության կատարման տեղը, ժամանակը, ձևը և չափը:
Մակբայները դրվում են բայի կողքին և որպես կանոն չեն հոլովվում:
Տեղի մակբայ: – Տեղի մակբայը ցույց է տալիս գործողության կատարման տեղը: Հայերենի տեղի մակբայներն են՝ ամենուր, ամենուրեք, այլուր, դռնեդուռ, սարեսար, քարեքար, պատեպատ, գյուղից գյուղ, քաղաքից քաղաք, երկրից երկիր, սարն ի վեր, պատն ի վար, դեմ դիմաց, դեմ հադիման, դեմ առ դեմ, դեմ ու դեմ և այլն:
Ժամանակի մակբայ: – Ժամանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ժամանակը: Դրանք են՝ հիմա, հետո, արդեն, վաղուց, էգուց, վաղը, միշտ, ընդմիշտ, հուր-հավիտյան, հավետ, հավերժ, հավիտյան, երբեք, երբեմն, առմիշտ, ժամանակ առ ժամանակ, ժամ առ ժամ, տարեցտարի, ամսեամիս, տակավին, շարունակ, դեռ և այլն:
Ձևի մակբայ: – Ձևի մակբայը ցույց է տալիս գործողության կատարման ձևը: Դրանք են՝ կամաց, դանդաղ, հանգիստ, կամաց-կամաց, արագ, արագ-արագ, հերոսաբար, եղբայրաբար, քաջաբար, ինքնաբերաբար, մեղմորեն, կատաղորեն, լրջորեն, խենթորեն, շեշտակի, մասնակի, ուղղակի, թեթևակի, ընկերովի, հանովի, դնովի, տնովի, տեղովի, ազգովի իսկապես, կատարելապես, քաջապես, իրապես և այլն:
Չափ ու քանակի մակբայ: – Ցույց է տալիս գործողության կատարման չափը ու քանակը: Դրանք են՝ շատ, քիչ, շատ-շատ, քիչ-քիչ, ամբողջովին, լիովին, մասամբ, լրիվ, փոքր-ինչ և այլն:
Տրված մակբայները գրեցեք համապատասխան տեղերում:
Այժմ, վաղուց, մշտապես, այլևս, ժամանակով, տարիներ ի վեր, այսուհետև, արդեն, վերջապես, ցմահ:
Ժամանակով արևելքի մի հրաշագեղ աշխարհում արդարամիտ ու խելացի մի թագավոր է լինում: Մի օր կանչում է իր որդիներին ու ասում.
— Սիրելի որդիներ, ձեր հայրն արդեն ծերացել է ու այսուհետև չի կարող երկիրը կառավարել: Ես վաղուց իջած կլինեի իմ գահից, եթե արդեն կատարված տեսնեի այն միտքը, որ տարիներ իվեր հուզել է իմ հոգին: Եվ այժմ ձեզնից ով որ լուծի իմ այդ միտքը , նա վերջապես կստանա իմ թագը և ցմահ կկառավարի իմ ժողովրդին:
Տրված նախադասություններում ընդգծված մակբայները փոխարինեցեք հոմանիշ մակբայներով:
1. Մի վայրկյան վառվեց նրա սենյակի լույսը և անմիջապես (իսկույն) մարեց:
2. Մայրը սովորություն ուներ հաճախակի (շուտ-շուտ) մտնելու փոքրիկի սենյակը:
3. Կարող եմ ընդմիշտ (այժմ բոլորովին) մոռանալ նրան:
4. Այնքան շատ ձյուն է եկել, որ թվում է, թե աշխարհը մշտապես (հավիտյան) մնալու է սպիտակ քաթանի տակ:
5. Երգչի պահանջները քիչ-քիչ (հետզհետե) սպառնալիքի ձև էին ընդունում:
6. (Շարունակ) անըդհատ բողոքում էր, որ աչքերը ցավում են, և ինքը (համարյա)գրեթե ոչինչ չի տեսնում:
7. Բոլորն զգում էին, որ նկարչի դրությունը օրեցոր (օր օրի) ավելի էր վատանում:
Տանը
Յուրաքանչյուր շարքում գտի՛ր մակբայը։
1. արագորեն, դեպի, փայտե, անշուշտ
2. ապա, մասին, լիովին, անշուշտ
3. եթե, որտեղ, ամենուր
4. մյուս, բոլոր, ուր, հապճեպ
5. երբ, բայց, նախօրոք, յուրաքանչյուր
6. միաձայն, ձայնավոր, հնչյուն, շառաչ
7. ինչ-ինչ, փոքր-ինչ, ինչ, որտեղ
8. սա, բոլոր, մասամբ, յուրաքանչյուր
Կազմի՛ր նախադասություններ՝ գործածելով տրված մակբայները։
Նա հերոսաբար ընկավ մարտում։
Ես մասամբ տիրապետում եմ ռուսերենին։
Նրա բարի մտադրությունները փոքր-ինչ կասկածելի են։
Ամենուրեք տիրում է բարձր տրամադրություն։
Երկրի զինված ուժերը լիովին տիրապետում են ստեղծված իրավիճակին։
Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեք տեղի մակբայ:
ա. ամենուր, գլխովին, առայժմ, դեմառդեմ, դռնեդուռ, արագ-արագ
բ. հեռու, միանգամայն, կրկին, տեղից տեղ, վերուստ, հիմա
գ. միշտ, մեջտեղ, ընդառաջ, փոխնիփոխ, թեթևակի, վեր
դ. տեղ-տեղ, զույգ-զույգ, դեսուդեն, շատ-շատ, ուշ, այլուր
Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր ժամանակի երեք մակբայ
ա. ավելի, ուշ, վաղը, ձեռաց, այլևս, գյուղեգյուղ
բ. վերջապես, ձեռքից ձեռք, օրեցօր, կամացուկ, այժմ, լիովին
գ. ի վերջո, հազիվհազ, մոտավորապես, դեռևս, մասնակիորեն, առմիշտ
Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր ձևի երեք մակբայ
ա. դանդաղ, փոքրիշատե, հավետ, հանկարծ, ուշիուշով, ամենուրեք
բ. հետզհետե, իսպառ, նախ, մեկ-մեկ, դեմ հանդիման, հազիվ
Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր չափի երեք մակբայ:
ա. օրավուր, ամենևին, հազիվ, դեմուդեմ, հապճեպ, ընդամենը
բ. սրտանց, կրկին, ընդմիշտ, դարձյալ, գրեթե, վար:
Դասարանական
Մակբայակերտ ածանցներ
Մակբայակերտ ածանցներն են`
պես- հոգեպես, ֆիզիկապես
բար- աստիճանաբար, հայրաբար
որեն- վեհորեն, քնքշորեն
ովին- կամովին, հիմնովին
ակի- շեշտակի, շեղակի
Տրված գոյականներից ածանցման միջոցով կազմել մակբայներ։
Հոգի-հոգեպես
դիվանագետ-դիվանագիտորեն
ընկեր-ընկերովին
գազան-գազանաբար
խումբ-խմբովի
եղբայր-եղբայրաբար
վերջ-վերջապես
ազգ-ազգովին
նյութ-նյութապես
գլուխ-գլխովին
բարեկամ-բարեկամաբար
Հետևյալ մակբայները գործածել բայերի հետ։
Ազնվորեն-պայքարել
օրեցօր-հարստանալ
տարեցտարի-ավելանալ
խորապես-գիտակցել
մեն-մենակ-ճամբհորդել
կուզեկուզ-քայլել
հավիտյան-սիրոլ
բարոյապես-լքվել
հայրաբար-հոգ տանել
լռելյայն-լացել
բերնեբերան-անցնել
խումբ- խումբ-արտասանել
արագ-արագ-վազել
վերջիվերջո-պատասխանել
հոտնկայս-ծափահարել
ներքուստ-տառապել
նյութապես-օգնել
Տրված ածականներից ածանցման միջոցով կազմել մակբայներ։
Խորամանկ—խորամանկորեն
խոլ—խոլաբար
դաժան—դաժանաբար
էական—էականորեն
խոնարհ—խոնարհաբար
թեթև—թեթևակի
մեղմ—մեղմորեն
խիզախ—խիզախաբար
քաջ— քաջաբար
բարեխիղճ-բարեխղճորեն
Տանը
Փակագծերում տրված մակբայներից գրել ճիշտ տարբերակը։
- Ես քեզ առնվազն (առնվազն, առնվազը) ութ անգամ զանգահարել եմ, բայց դու չես պատասխանել։
- Բոլորը հոտնկայս (հոտնկայս, հոտնկաց) ծափահարում էին պատանի ջութակահարին։
- Ցերեկը ես մեծամասամբ (մեծ մասամբ, մեծամասամբ) տանն եմ լինում։
- Մենք նրան ազգովին (ազգովի, ազգովին) ընտրեցինք նախագահ, բայց նա շուտով կորցրեց ժողովրդի վստահությունը։
- Մրցույթի արդյունքներն առայժմ (առայժմ, առայժմս) չեն հրապարակվել, բայց ես չեմ կասկածում իմ հաղթանակին։
- Մեր փողոցի նոր գետնանցումը արդեն (արդեն, այլևս) գործում է։
Շարքում ընդգծի՛ր տեղի, ժամանակի, ձևի, չափի մակբայները։
Ամենուր, ընդառաջ, այսօր, դռնեդուռ, վաղ, հեռու, մեջտեղ, ուշ, այլուր, վեր, այժմ, դանդաղ, առհավետ, դեռևս, բազմիցս, ժամ առ ժամ, արագ, ներքուստ, ավել, եռակի, երիցս, ամբողջովին։
Ալվինա Խարազյան 